سرم فیزیولوژی چیست و چه کاربردی دارد؟
سرم فیزیولوژی یا محلول نرمال سالین یکی از پرمصرف ترین محلول ها در پزشکی و علوم آزمایشگاهی است. این محلول ایزوتونیک به معنای آن است که غلظت نمک آن برابر با مایعات بدن انسان بوده و باعث آسیب به سلول ها یا بافت ها نمی شود. ترکیب اصلی سرم فیزیولوژی از سدیم کلرید (NaCl) با غلظت ۰.۹ درصد در آب مقطر تشکیل شده است که تعادل الکترولیتی بدن را حفظ می کند.
در بخش پزشکی، از سرم فیزیولوژی برای تزریق وریدی، تأمین مایعات بدن، شستوشوی زخم ها و رقیق سازی داروها استفاده می شود. نوع سرم فیزیولوژی استریل به دلیل عاری بودن از میکروارگانیسم ها، در جراحی ها و درمان های بیمارستانی کاربرد زیادی دارد. در آزمایشگاه ها نیز این محلول نقش مهمی دارد؛ کاربرد سرم فیزیولوژی در آزمایشگاه شامل شست و شوی ابزار، تهیه سوسپانسیون سلولی، و استفاده به عنوان بافر ایزوتونیک در تست های تحقیقاتی است.
به طور کلی، سرم فیزیولوژی به دلیل سازگاری کامل با بدن و ساختار ساده اش، به عنوان یکی از ایمن ترین و پرکاربردترین محلول های تزریقی و شست و شو در دنیا شناخته می شود.
ترکیبات سرم فیزیولوژی و ویژگی ها
سرم فیزیولوژی استریل از ترکیب ساده اما دقیقی ساخته می شود که برای حفظ تعادل الکترولیتی و فشار اسمزی بدن طراحی شده است. ترکیب اصلی آن شامل سدیم کلرید (NaCl) با غلظت 0.9 درصد وزنی در آب مقطر یا آب تزریقی (WFI) است. این نسبت دقیق باعث می شود محلول بهصورت ایزوتونیک عمل کرده و هنگام تزریق یا تماس با سلول ها، تغییر حجمی در سلول ایجاد نکند.
در جدول زیر ترکیبات سرم فیزیولوژی و ویژگیهای کلیدی آن آمده است:
| ویژگی | توضیحات |
|---|---|
| فرمول شیمیایی | NaCl + H2O |
| غلظت سدیم کلرید | 0.9٪ وزنی |
| pH معمول | حدود 5.0 تا 7.0 |
| نوع آب مصرفی | آب مقطر دو بار تقطیر یا آب تزریقی |
| شکل فیزیکی | مایع شفاف بی رنگ |
از نظر ویژگی های فیزیکی، سرم فیزیولوژی شفاف، بی رنگ و بدون بو است و هیچ گونه مواد افزودنی ندارد. در شرایط استریل تولید می شود تا در فرآیند تزریق یا شست و شوی بافت ها باعث آلودگی نگردد.
تهیه سرم فیزیولوژی به صورت صنعتی تحت کنترل دقیق دما، فشار و استریلیتی انجام می شود تا pH و غلظت در محدوده استاندارد حفظ شوند. همین کنترل دقیق کیفیت است که باعث می شود در پزشکی و تحقیقات آزمایشگاهی از آن به عنوان محلولی مطمئن و پایدار استفاده شود.
طرز تهیه سرم فیزیولوژی در آزمایشگاه
طرز تهیه سرم فیزیولوژی در آزمایشگاه فرآیندی ساده اما دقیق است که باید با رعایت اصول بهداشتی و اندازه گیری های صحیح انجام شود. این محلول به صورت ایزوتونیک (0.9%) تهیه می شود تا با محیط درون سلولی بدن سازگار باشد و در هنگام تزریق یا استفاده در آزمایش ها، سلول ها دچار تخریب یا تغییر حجم نشوند.
مواد مورد نیاز برای تهیه سرم فیزیولوژی
- سدیم کلرید (NaCl) با خلوص آزمایشگاهی یا دارویی
- آب مقطر دو بار تقطیر یا آب دی یونیزه
- ترازوی دقیق آزمایشگاهی
- استوانه مدرج یا بالن حجمی ۱ لیتری
- pH متر یا کاغذ pH
- دستگاه اتوکلاو یا فیلتر سرسرنگی برای استریل سازی
مراحل تهیه سرم فیزیولوژی
- وزن کردن سدیم کلرید: مقدار ۹ گرم NaCl را با ترازوی دقیق وزن کنید. این میزان برای تهیه یک لیتر محلول ۰.۹٪ مناسب است.
- حل کردن در آب مقطر: ابتدا حدود ۸۰۰ میلی لیتر آب مقطر در بالن بریزید و سدیم کلرید را به آرامی به آن اضافه کنید تا کاملاً حل شود.
- تنظیم حجم نهایی: پس از حل شدن کامل نمک، حجم محلول را با افزودن آب مقطر به ۱۰۰۰ میلی لیتر برسانید.
- بررسی pH: محلول باید در محدوده ی ۵ تا ۷ باشد. در صورت نیاز، می توان از مقادیر بسیار کم HCl یا NaOH برای تنظیم pH استفاده کرد.
- استریل سازی: برای استفاده در کاربرد های پزشکی یا سلولی، محلول باید استریل شود. این کار معمولاً با فیلتر ۰.۲۲ میکرون یا با اتوکلاو در ۱۲۱ درجه سانتیگراد به مدت ۱۵ دقیقه انجام می شود.
- نگهداری: محلول آماده شده را در ظروف شیشه ای یا پلاستیکی استریل دربسته، در دمای اتاق و به دور از نور مستقیم نگهداری کنید.
تفاوت نرمال سالین و سرم فیزیولوژی چیست؟
در بسیاری از منابع پزشکی، اصطلاحات نرمال سالین (Normal Saline) و سرم فیزیولوژی (Physiological Saline) به جای هم استفاده می شوند. با این حال، از نظر فنی تفاوت های ظریفی میان این دو وجود دارد که شناخت آن برای کاربردهای بالینی و آزمایشگاهی اهمیت دارد.
نرمال سالین (Normal Saline) در واقع به محلول نمکی با غلظت دقیق 0.9% سدیم کلرید در آب گفته می شود که ایزوتونیک با پلاسما است. یعنی فشار اسمزی آن برابر با فشار اسمزی مایعات بدن بوده و هنگام تزریق، سلول ها دچار انقباض یا تورم نمی شوند. این محلول استاندارد معمولاً برای تزریق وریدی، شستوشوی زخم ها و رقیق سازی داروها استفاده میشود.
در مقابل، سرم فیزیولوژی اصطلاحی عمومی تر است که می تواند به هر محلول نمکی ایزوتونیک اطلاق شود؛ چه برای تزریق و چه برای کاربردهای آزمایشگاهی. در واقع نرمال سالین یکی از انواع سرم فیزیولوژی است.
در جدول زیر تفاوت این دو محلول به صورت خلاصه مقایسه شده است:
| ویژگی | نرمال سالین | سرم فیزیولوژی |
|---|---|---|
| ترکیب اصلی | NaCl 0.9% در آب مقطر | ممکن است حاوی سایر املاح در مقادیر کم باشد |
| کاربرد اصلی | تزریق وریدی و درمانی | کاربرد آزمایشگاهی و شست و شو |
| استریل | کاملاً استریل و آماده تزریق | ممکن است استریل یا غیر استریل باشد |
| کاربرد | در تست های حساس یا آماده سازی دارویی | برای شست و شوی سلول ها و ابزار های آزمایشگاهی |
در نتیجه، اگر هدف شما تزریق یا استفاده بالینی باشد، باید از نرمال سالین استریل و دارویی استفاده کنید. اما برای کارهای تحقیقاتی یا شست و شوی آزمایشگاهی، سرم فیزیولوژی معمولی نیز گزینه ای مناسب و مقرون به صرفه است.
کاربردهای سرم فیزیولوژی در آزمایشگاه
سرم فیزیولوژی استریل یکی از پرکاربردترین محلول ها در پزشکی و تحقیقات آزمایشگاهی است. این محلول ایزوتونیک نه تنها برای تزریق های درمانی بلکه برای طیف گسترده ای از آزمایش ها، شست و شو ها و آماده سازی نمونه ها مورد استفاده قرار می گیرد. دلیل اصلی محبوبیت این محلول، سادگی ترکیب، ایمنی بالا و سازگاری کامل با سلول ها و بافت های بدن است.
در جدول زیر مهم ترین کاربرد های سرم فیزیولوژی در حوزه های مختلف آورده شده است:
| کاربرد | شرح استفاده |
|---|---|
| پزشکی و درمان | تزریق وریدی برای جبران مایعات، شست و شوی زخم ها، سوختگی ها و چشم، و رقیق سازی دارو های تزریقی. |
| آزمایشگاه های تحقیقاتی | به عنوان محلول شست و شو (Washing Buffer) در کشت سلول، ایمونواسی ها (ELISA) و آزمایش های بیوشیمیایی. |
| کشت سلولی | استفاده برای شست و شوی سلول ها قبل و بعد از تریپسین سازی یا تغییر محیط کشت برای حفظ تعادل اسمزی. |
| کاربردهای عمومی آزمایشگاهی | شست و شوی ابزارهای آزمایشگاهی، تنظیم غلظت نمونه ها و تهیه محلول های استاندارد در شرایط کنترل شده. |
| کاربرد های خانگی و کلینیکی | برای شست و شوی بینی، لنز تماسی یا تمیز کردن زخم های سطحی در شرایط استریل. |
در آزمایشگاه ها، کاربرد سرم فیزیولوژی در آزمایشگاه به ویژه در مراحل آماده سازی سلول ها و نمونه های زیستی بسیار اهمیت دارد. به عنوان مثال، در کشت سلولی از سرم فیزیولوژی برای شست و شوی سلول ها پیش از افزودن محیط جدید استفاده می شود تا مواد متابولیتی و باقیمانده ها از بین بروند.
از نظر پزشکی نیز، سرم فیزیولوژی در بخش های اورژانس، اتاق عمل و مراکز درمانی به عنوان یکی از پایه ای ترین محلول های تزریقی و شست و شویی مورد استفاده قرار می گیرد.
قیمت سرم فیزیولوژی و عوامل مؤثر بر آن
قیمت سرم فیزیولوژی بسته به نوع بسته بندی، استریل بودن، حجم، برند تولید کننده و نوع کاربرد (پزشکی یا آزمایشگاهی) متفاوت است. در حالی که ترکیب اصلی این محلول ساده است و از آب مقطر و نمک طعام (NaCl) تشکیل می شود، اما فرآیند تولید و کنترل کیفی آن نقش تعیین کننده ای در قیمت نهایی دارد.
در ادامه، مهم ترین عواملی که بر قیمت سرم فیزیولوژی تأثیر می گذارند را بررسی می کنیم:
کاربرد: سرم های مورد استفاده در بیمارستان ها یا برای تزریق داخل وریدی باید کاملاً استریل و دارویی باشند. این نوع محلول ها در ظروف پلمب شده و تحت نظارت سازمان غذا و دارو تولید می شوند، به همین دلیل قیمت بالاتری نسبت به سرم های آزمایشگاهی دارند. در مقابل، سرم های آزمایشگاهی معمولاً برای شست و شو یا آماده سازی نمونه ها استفاده می شوند و نیازی به استریل سازی دارویی ندارند.
برند تولید کننده: برند های معتبر داخلی مانند قطران شیمی، سیناژن، یا شیمی دارویی پارس و برند های خارجی مانند Merck، Sigma-Aldrich و Thermo Fisher، هرکدام قیمت متفاوتی دارند. برند های خارجی به دلیل هزینه های واردات و گمرک معمولاً گران تر هستند.
نوع بسته بندی: نوع بسته بندی یکی از اصلی ترین عواملی است که بر قیمت سرم فیزیولوژی و کاربرد آن تأثیر مستقیم دارد. بسته به اینکه محلول برای مصارف بالینی، تزریقی، تحقیقاتی یا آزمایشگاهی طراحی شده باشد، شکل و حجم بسته بندی متفاوت است. این بسته ها علاوه بر تفاوت در ظرفیت، در جنس، نحوه درب بندی و شرایط استریل شدن نیز با هم فرق دارند.
سرم فیزیولوژی در بسته های مختلف عرضه می شود:
- ویال های ۵۰ تا ۱۰۰ میلی لیتری (برای آزمایشگاه)
- بطری های ۵۰۰ میلی لیتری یا ۱ لیتری (برای بیمارستان ها)
- کیسه های تزریقی (برای تزریق وریدی مستقیم)
هر چه حجم بیشتر و بسته بندی پیشرفته تر باشد، قیمت نیز افزایش می یابد.
درجه خلوص و کیفیت آب مصرفی: در تولید سرم فیزیولوژی از آب دی یونیزه یا دوبار تقطیر استفاده می شود. کیفیت آب بهکار رفته در محلول، تأثیر زیادی بر قیمت دارد، به ویژه در مواردی که محلول برای مصارف حساس (مثل کشت سلولی یا تزریق انسانی) تولید می شود.
میزان سفارش و تأمینکننده: خرید عمده از تأمین کنندگان معتبر مانند بایوتکنولب باعث کاهش هزینه هر واحد می شود. در مقابل، خرید تکی یا از فروشگاه های عمومی، معمولاً با قیمت بالاتری انجام می شود.
در نهایت، اگر به دنبال خرید سرم فیزیولوژی استریل با قیمت مناسب و کیفیت تضمینی هستید، پیشنهاد می شود از تأمین کنندگان تخصصی مواد آزمایشگاهی مانند بایوتکنولب خرید کنید تا از اصالت کالا و شرایط نگهداری صحیح آن اطمینان داشته باشید.
شرایط نگهداری سرم فیزیولوژی استریل
نحوه نگهداری و استفاده صحیح از سرم فیزیولوژی استریل نقش مهمی در حفظ کیفیت، جلوگیری از آلودگی و افزایش ماندگاری محلول دارد. بسیاری از کاربران آزمایشگاهی تصور میکنند چون محلول سادهای از 0.9٪ سدیم کلرید در آب است، شرایط نگهداری خاصی ندارد، در حالی که اشتباه در این مرحله میتواند باعث آلودگی میکروبی، تغییر غلظت یا حتی از بین رفتن خاصیت ایزوتونیک محلول شود.
۱. دما و شرایط محیطی نگهداری: سرم فیزیولوژی باید در دمای اتاق (۱۵ تا ۲۵ درجه سانتیگراد) و دور از نور مستقیم خورشید نگهداری شود.
در دماهای بالا، بخشی از آب ممکن است تبخیر شود و غلظت محلول تغییر کند. همچنین نور مستقیم میتواند موجب رشد جلبک یا میکروارگانیسمها در محلولهای غیر استریل شود.
در محیطهای گرم، نگهداری در یخچال (۲ تا ۸ درجه سانتیگراد) مجاز است اما نباید منجمد شود، چون انجماد ممکن است باعث تغییر ساختار بسته بندی یا نشت محلول گردد.
۲. بسته بندی باز نشده و پلمب شده: بطری ها یا کیسه های پلمب شده در صورت نگهداری در شرایط مناسب، معمولاً تا دو سال تاریخ مصرف دارند. بعد از باز شدن درب یا شکستن پلمب، محلول باید در کمتر از ۲۴ ساعت مصرف شود، به ویژه در نمونه های استریل، چون خطر آلودگی میکروبی به شدت افزایش می یابد.
برای مصارف تحقیقاتی، بهتر است پس از باز شدن، محلول درون هود لامینار و ظروف درب دار تمیز نگهداری شود.
سؤالات متداول
۱. سرم فیزیولوژی چیست و چه تفاوتی با نرمال سالین دارد؟
سرم فیزیولوژی در واقع همان نرمال سالین (Normal Saline) با غلظت 0.9 درصد سدیم کلرید (NaCl) است. هر دو محلول ایزوتونیک بوده و فشار اسمزی مشابه مایعات بدن دارند.
تفاوت در کاربرد آنهاست؛ اصطلاح نرمال سالین بیشتر در پزشکی و تزریق وریدی به کار میرود، در حالی که سرم فیزیولوژی برای شستوشو، آزمایشگاه، یا محیطهای تحقیقاتی نیز استفاده میشود.
۲. آیا سرم فیزیولوژی را میتوان در خانه نگهداری کرد؟
بله، اما فقط در صورتی که در بسته پلمب و استریل باشد.
نگهداری باید در دمای اتاق (۱۵ تا ۲۵ درجه سانتیگراد) و دور از نور مستقیم خورشید انجام شود.
اگر درب بسته باز شود یا محلول کدر شود، نباید مجدداً استفاده گردد چون احتمال آلودگی وجود دارد.
۳. قیمت سرم فیزیولوژی در سال ۱۴۰۴ چقدر است؟
قیمت بسته به نوع (تزریقی یا آزمایشگاهی)، برند، و حجم متغیر است. در حال حاضر، قیمت سرم فیزیولوژی استریل آزمایشگاهی ۵۰۰ میلیلیتری از حدود ۵۰ تا ۹۰ هزار تومان و برند های دارویی وارداتی مانند Merck بیش از ۲۰۰ هزار تومان است. برای مشاهده قیمت های به روز می توانید به صفحه محصولات محلول های استریل در بایوتکنولب مراجعه کنید.
۴. از کجا سرم فیزیولوژی استریل بخریم؟
خرید سرم فیزیولوژی باید از تأمین کنندگان معتبر مواد آزمایشگاهی و دارویی انجام شود تا از اصالت و استریل بودن اطمینان حاصل شود.
در پلتفرم بایوتکنولب، کاربران می توانند برند، حجم و کاربرد مورد نظر خود را انتخاب کنند و از مشاوره تخصصی و ارسال سریع برخوردار شوند.
۵. ترکیبات اصلی سرم فیزیولوژی چیست؟
هر ۱۰۰ میلی لیتر سرم فیزیولوژی شامل ۰.۹ گرم سدیم کلرید (NaCl) و آب تزریقی است. pH محلول معمولاً بین ۴.۵ تا ۷ است و فاقد مواد افزودنی، بافر یا نگهدارنده می باشد.
۶. کاربرد سرم فیزیولوژی در آزمایشگاه چیست؟
- شست و شوی سلول ها و تجهیزات،
- رقیق سازی نمونه های زیستی،
- آماده سازی محیط های کشت،
- و حفظ شرایط ایزوتونیک نمونه ها استفاده می شود.
۷. آیا میتوان سرم فیزیولوژی را در خانه تهیه کرد؟
در حالت تئوری می توان محلولی مشابه با 0.9% NaCl در آب مقطر ساخت، اما برای مصارف پزشکی یا آزمایشگاهی باید از نمونه های آماده و استریل کارخانه ای استفاده شود، چون آماده سازی خانگی فاقد کنترل آلودگی و استریل سازی دقیق است.
بایوتکنولب